SMA چیست؟
آتروفی عضلانی یک بیماری ژنتیکی پیشرونده بوده که باعث ضعیف شدن و تحلیل رفتن عضلات می شود. افراد مبتلا به SMA نوع خاصی از سلول های عصبی را در نخاع از دست می دهند (به نام نورون های حرکتی) که حرکت ماهیچه ها را کنترل می کنند. بدون این نورون های حرکتی، ماهیچه ها سیگنال های عصبی را که باعث حرکت شان می شود را دریافت نمی کنند. کلمه آتروفی یک اصطلاح پزشکی به معنای کوچکتر است. در این بیماری، برخی از عضلات به دلیل عدم استفاده کوچکتر و ضعیف تر می شوند. در این بیماری، ضعف عضلانی معمولا در عضلات نزدیک به مرکز بدن (مانند شانه‌ها، لگن و پشت) بیشتر از عضلات دورتر (مانند دست‌ها و پاها) مشاهده می‌شود. این ضعف عضلانی با گذشت زمان به تدریج تشدید می‌شود که می‌تواند تأثیرات جدی بر توانایی‌های حرکتی و کیفیت زندگی افراد مبتلا داشته باشد. تشخیص و مدیریت صحیح می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی مبتلایان کمک کند.
ﻋﻠﺖ ﺑﯿﻤﺎری آﺗﺮوﻓﯽ ﻋﻀﻼﻧﯽ ﻧﺨﺎﻋﯽ (SMA) ﭼﯿﺴﺖ؟
اکثر اشکال بیماری اس ام ای توسط جهش ژن SMN1 در کروموزوم پنج ایجاد می‌شوند و در نتیجه سطح بیان کافی پروتئین SMN وجود ندارد. این پروتئین برای عملکرد طبیعی حرکتی ضروری است؛ زیرا ماهیچه‌ها را قادر می‌سازد سیگنال‌های اعصاب را دریافت کنند. تقریبا در 94% مبتلایان به این بیماری، حذف هر دو نسخه از اگزون 7 ژن SMN1 رخ میدهد.
علائم بیماری SMA چیست؟
علائم این بیماری ناشی از آتروفی عضلات نخاعی است و با توجه به شدت آن در افراد مختلف، علائم آن نیز متفاوت است و ممکن است خفیف یا ناتوان‌کننده باشد. با این‌حال افراد مبتلا ضعف عضلات کنترل‌کننده حرکت را تجربه خواهند کرد. ماهیچه‌های غیرارادی مانند عضلات قلب، عروق خونی و دستگاه گوارش تحت‌تأثیر قرار نمی‌گیرند. بیماری SMA عضلات نزدیک به مرکز بدن از جمله شانه‌ها، باسن، ران‌ها و قسمت بالایی پشت را ضعیف می‌کند. کودک مبتلا ممکن است به دلیل ازدست‌دادن اندازه و قدرت عضلات پشت، دچار انحنای ستون فقرات (اسکولیوز) شود. پیشرفت SMA همچنین می‌تواند بر تنفس و بلع تأثیر بگذارد که می‌تواند زندگی بیمار را تهدید کند.
انواع آتروفی عضلانی نخاعی چیست؟
بیماری اس ام ای نوع یک (SMA type 1): بیماری وردینگ- هافمن (Werding -Hoffman) این نوع SMA در هنگام تولد و یا در شش ماهه اول پس از تولد وجود دارد و در آن هپیوتونی شدید و فقدان حرکات خودبخودی دیده می‌شود. این کودکان دارای توانایی ذهنی طبیعی بوده و در اثر ضعف ماهیچه ای شدید که بر روی عملکردهای تنفسی و بلع اثر می‌گذارد، در دو سال اول زندگی و اغلب قبل از 12 ماه فوت می‌کند.
بیماری اس ام ای نوع دو (SMA Type 2): این نوع خفیف تر از نوع 1 بوده و سن شروع بیماری بین 6 تا 12 ماهگی است، گرچه ضعف ماهیچه ای و هپیوتونی جزء مشخصه‌های اصلی بیماری هستند. این کودکان می‌توانند بدون کمک گرفتن بشینند، ولی هرگز نمی‌تواند به طور مستقل حرکت کنند. سرعت پیشرفت بیماری آهسته بوده و اکثر کودکان مبتلا فقط تا اوایل دوران بلوغ زنده می‌مانند.
بیماری اس ام ای نوع سه (SMA Type 3): این نوع با نام بیماری گاگلبرگ -ولندر (Kugelberg-Welander) نیز شناخته می‌شود، بعد از12 ماهگی ظاهر می‌شود و بیماران در راه رفتن محدودیت دارند. ضعف ماهیچه ای پیشرونده آهسته، باعث می‌شود بسیاری از افراد مبتلا در اوایل بلوغ از صندلی چرخدار استفاده کنند. بقای بلندمدت می‌تواند تحت تاثیر عواملی همانند عفونت های مکرر تنفسی و بروز اسکولیوز، قرار گیرد.
بیماری اس ام ای نوع چهار(SMA type 4): عمدتا در بزرگسالی رخ میدهد. به عبارت دیگر معمولا از سنین 35 سالگی به بالا علائم بیماری اس ام ای بروز می‌کند .این نوع بیماری SMA از انواع دیگر گروه‌های بیماری کمتر یافت شده و عضلات این بیماران که مسئول بلع و تنفس هستند کمتر درگیر بوده و به همین دلیل مشکلات بلع و تنفس در آنها کمتر دیده می‌شود. این نوع به ندرت آنقدر شدید است که بر طول عمر بیمار تاثیر بگذارد.
فرم SMA غیر مرتبط با کروموزوم 5 و یا وابسته به کروموزوم X: اما یک فرم نادر هم دارد که به صورت غالب یا وابسته به کروموزومX رخ می دهد مثل spinal and bulbar muscular atrophy یا همان بیماری کندی kennedy disease در واقع این فرم به دلیل موتاسیون در ژن SMN1 و کمبود پروتئین SMN نیستند. ممکن است در این فرم عضلات دورتر از مرکز بدن نسبت به عضلاتی که در تیپ های 1 تا 4 بیماری SMA درگیر می شوند، رخ دهد.
روش های تشخیصی SMA :
آزمایش ژنتیکی: آزمایش با نمونه خون که به متخصصین امکان میدهد جهش‌های ژن SMN را در کروموزوم پنج جستجو کنند. همچنین جهت تشخیص پیش از تولد در آزمایشات بارداری، از نمونه ی مایع آمنیوتیک نیز استفاده می شود.
الکترومیوگرافی (EMG): آزمایشی که نشان میدهد ماهیچه‌ها چگونه سیگنال‌های اعصاب را دریافت می‌کنند.
بیوپسی عضلانی: نمونه کوچکی از عضله برای بررسی زیر میکروسکوپ برداشته می‌شود.
روش تشخیص ژنتیکی SMA:
به دلیل موروثی بودن بیماری لازم است کلیه اعضای خانواده درجه اول و دوم در هنگام ازدواج و بارداری نیز مورد بررسی قرار گیرند تا نقص ژنی در خانواده مورد بررسی قرار گرفته و امکان تشخیص بیماری در نوزادی که در نسل بعد متولد می‌شود میسر شده و بیماری به نسل بعدی منتقل نشود.
بررسی ابتلا به بیماری اس ام ای نیز در دو سطح می تواند مورد بررسی قرار گیرد که عبارتند از:
-تشخیص بیماری با گرفتن خون زوجین آقا و خانم، پدر و مادر بیمار و یا خود بیمار جهت بررسی ناقل یا مبتلا بودن
- نمونه گیری در دوران حاملگی در هفته 12 حاملگی از پرزهای جفتی(CVS) ، همچنین نمونه مایع آمنیوتیک در هفته 16, در صورتی که هر دو زوجین ناقل بیماری SMA باشند.
ﻧﺎﻗﻞ ﺑﻮدن ﺑﺮای ﺑﯿﻤﺎریSMA ﯾﻌﻨﯽ ﭼﻪ؟
در ﺑﺪن ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺎ دو ﻧﺴﺨﻪ از ﻫﺮ ژن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ را از ﭘﺪر و دﯾﮕﺮی را از ﻣﺎدر ﺑﻪ ارث ﺑﺮده اﯾﻢ. اﻓﺮاد ﻧﺎﻗﻞ SMA، ﯾﮏ ﻧﺴﺨﻪ ی ﺳﺎﻟـﻢ و ﯾﮏ ﻧﺴﺨﻪی ﻣﻌﯿﻮب از اﯾﻦ ژن را ﺑﻪ ارث ﺑﺮده اﻧﺪ. اﻓﺮاد ﻧﺎﻗﻞ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺳﺎﻟﻢ ﻫﺴــﺘﻨﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ آزﻣﺎﯾﺶ ژﻧﺘﯿﮏ اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﻨﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺎﻗﻞ ﺑﻮدن ﺧﻮد ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ. اﮔﺮ ﻫﺮ دو واﻟﺪ ﻧﺎﻗﻞ ﺑﯿﻤﺎری SMA ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺷﺎﻧﺲ (اﺣﺘﻤﺎل) داﺷﺘن ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری در ﻫﺮ ﺑﺎرداری 25% ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﯿﻤﺎری SMA ﭼﻘﺪر اﺳﺖ و اﻫﻤﯿﺖ آن در ازدواج ﻫﺎی ﻏﺮﯾﺒﻪ و ﻓﺎﻣﯿﻠﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟
تقریباً یک از ﻫﺮ ﺷﺶ ﻫﺰار ﻧﻮزاد در ازدواج ﻏﯿﺮﻓﺎﻣﯿﻠﯽ و ﯾﮏ از ﻫﺮ ﻫﺰار ﻧﻮزاد در ازدواج ﻓﺎﻣﯿﻠﯽ ﻧﺰدﯾﮏ (ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ و دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮ، ﭘﺴـﺮﺧﺎﻟﻪ و دﺧﺘﺮ ﺧﺎﻟﻪ، ﭘﺴـﺮ داﯾﯽ و دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻪ، ﭘﺴـﺮ ﻋﻤﻪ و دختر داﯾﯽ) ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎری SMA ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. بروز این بیماری در دختران و پسران یکسان بوده و به صورت اتوزومی نهفته به ارث می‌رسد و از آنجایی که به صورت ژنتیکی رخ میدهد و در خانواده‌هایی که نسبت فامیلی دارند بیشتر اتفاق می‌افتد. اما یک فرم نادر هم دارد که به صورت غالب یا وابسته به کروموزوم X رخ می دهد مثل spinal and bulbar muscular atrophy یا همان بیماری کندی kennedy disease که آمار افراد سالم ناقل این بیماری بسیار بالاست.
- از هر 40 نا 50 نفر یک نفر ناقل ژن معیوب این بیماری است که در صورت ازدواج با فرد ناقل دیگر احتمال بروز بیماری در تولد فرزندان وجود دارد. با توجه به شیوع بالای ازدواج‌های فامیلی و نبود غربالگری مناسب احتمالا آمار ابتلا در ایران بیش از متوسط جهانی باشد. بنابراین احتمالا حداقل حدود 3 تا 6 هزار مبتلا به این بیماری در ایران وجود دارد.
ﺗﺴﺖ ژﻧﺘﯿﮏ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی SMA ﭼﯿﺴﺖ؟
تست ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی SMA ﺷﺎﻧـﺲ اﺑﺘﻼی ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎری SMA را ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ.
ﺗﺴﺖ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی ﺑﯿﻤﺎری SMA ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد؟
اﯾﻦ ﺗﺴﺖ ﺑﺮ روی ﻧﻤﻮﻧﻪی ﺧﻮن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد. ﻣﻌﻤﻮﻻً در اﺑﺘﺪا ﯾﮑﯽ از واﻟﺪﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ و درﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺴﺖ ﻣﺸـﺨﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ آن واﻟﺪ ﻧﺎﻗﻞ اﺳﺖ، ﺑﺮرﺳﯽ روی واﻟﺪ دﯾﮕﺮ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد.
ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺴﺖ ﻏﺮﺑﺎلگری SMA اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ؟
ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﺎﻻی ﻧﺎﻗﻠﯿﻦ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری در اﯾﺮان، اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﺗﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم زوﺟﯿن خویشاوند و غیر خویشاوند ﮐﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﺑﺎرداری دارﻧﺪ ﯾﺎ در ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ اول ﺑﺎرداری ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد.
ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ زﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﺗﺴﺖ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی SMA ﭼﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﺳﺖ؟
اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ ﭘﯿﺶ از ﺑﺎرداری و اواﯾﻞ ﺑﺎرداری ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم اﺳﺖ. اﻣﺎ اﻧﺠﺎم آن ﭘﯿﺶ از ﺑﺎرداری ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم زﻣﺎن ﮐﺎﻓﯽ ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﻌﺪی در اﺧﺘﯿﺎر ﺑﺎﺷﺪ.
مشاوره ژنتیک
این بیماری با الگوی اتوزومال مغلوب ( Autosomal Recessive) به ارث رسیده، بدین معنی که در فرد بیمارهر دوکپی ژن درهرسلول جهش یافته است .افراد با وجود یک نسخه از ژن معیوب ناقل بیماری بوده و اصولا علائم و نشانه های بیماری را ندارند و فنوتیپ سالمی را نشان می دهند. در بارداری، زوجی که یک فرزند مبتلا به SMA داشته اند، شانس تقریبا 25٪ برای تولد یک کودک مبتلا ، شانس تقریبا 50٪ برای تولد یک کودک حامل ژن معیوب بدون نشانه و تقریبا 25٪ احتمال تولد یک کودک سالم را دارند.
در برخی موارد (%2) افراد مبتلا یک الل جهش یافته را در ابتدا به صورت جهش جدید (de novo) با خود دارند، لذا در این موارد تنها یک والد حامل واریانت SMN1 می باشد. بنابراین خواهر و برادرها ریسک افزایش یافته برای SMAندارند. لذا آزمایش بررسی حامل برای بستگان در معرض خطر و آزمایش قبل از زایمان برای حاملگی در معرض خطر ضروری است. تشخیص SMA با تستهای ژنتیک مولکولی در اعضای خانواده مبتلا قابل تایید است.
در آزمایشگاه آرمیتاژن، تست تشخیص بیماری SMA با روش MLPA توسط پرسنل مجرب و با به روزترین تجهیزات آزمایشگاهی انجام می شود. همچنین در این آزمایشگاه خدمات مشاوره ژنتیک مربوط به پیش از ازدواج و بارداری در رابطه با این بیماری به زوجین ارائه می گردد.